Dişeti Marazları ve Tedavileri
Diş fırçalama sırasında kanamalar ile karşılaşıyor, ağızda makûs koku hissediyor, aynada dişlerinizi incelediğinizde dişler üzerinde birikmiş bej-sarı renkli katmanlar görüyorsanız, dişlerinizi parmakla ittiğinizde kolaylıkla hareket ediyorlarsa büyük olasılıkla bir dişeti illetine yakalanmışsınız demektir ve aşağıdaki haberlere gereksiniminiz olabilir!!
Bu makalede dişeti marazları aktüel sınıflamaya nazaran açıklanarak tedavi prosedürlerine kısaca değinilerek hastaların husus hakkında aydınlatıcı ön haberlere ulaşmaları amaçlanmıştır.
Dişetinde Görülen Komplikasyonlar
Sağlıklı haldeki dişetinde sorunların ortaya çıkmasına ağzımızda yaşayan mikroorganizmaların sayılarının artışı sebep olur. Mikroorganizmalar gurubuna dahil olan bakteriler, temizleme-bakım eksikliği ve bunun sonucunda diştaşı oluşumuna bağlı olarak dişetinde iltihaplanma ve enfeksiyona yol açarlar. Mikroorganizmaların çoğalması tıpkı vakitte bunların ortama yaydıkları sülfürik gazların da artışına ve ağız kokusuna yol açar. Çoğalan bakteriler dişler üzerinde sinema tabakası oluştururlar. Bakteri plağı denilen bu tabaka şayet diş fırçalama ile temizlenmezse, tükürükte özgür dolaşan minerallerin çökelmesi ile “diştaşı” oluşur ki bunlar dişler üzerinde leke ve renk değişiklikleri ile görsel olarak fark edilebilirler. Diştaşı oluşumları profesyonel aklık ile giderilmezler ise dişeti iltihabı “gingivitis” ile başlayan dişeti marazları “periodontitis” meydana gelir. Dişetinde kızarıklık, kanama, şiş-ödem, diştaşı varlığı, dişetlerinin çekilmesi ve dişlerde sallanma bulguları periodontal marazın belirtileridir. Ağız bakımındaki zayıflıkların yanısıra savunma sisteminde aksaklıklar olan şahıslarda, örneğin kanda immünglobülin sayıları az olan insanlarda periodontal illetlere yatkınlık vardır. Ayrıyeten diş serisindeki çapraşıklıklar da temizlenme güçlüğü yarattığı için illete yer hazırlar. Bu tip özellikler soyaçekim ile de ilgili olduklarından periodontal illetlere yakalanma orantısında genetik bir aktarımdan da kelam edebiliriz.
Ağız-yemek borusu-mide ve bağırsaklar sindirim sistemini oluşturup birbirleri ile bağlı olan her kademede bakteri barındırırlar. Sindirim sistemi bir bütün olduğu için ağızda yapılan periodontal teşebbüslerden sonra nizamlı doktor denetimleri ve konut bakımı yapılmadığı takdirde fırsatçı patojen mikroorganizmalar tekrar ağızı kolonize ederek tahribata devam ederler. Sair bir anlatımla her bireyin ağzında değişken orantılarda bakteri, bakteri plağı, diştaşı bulunur ve temizlendikten sonra devranla tekrar oluşur. Bakteriler hayat uzunluğu bizimle birlikte yaşayacaklardır (hatta biz hayatımızı yitirdikten sonra bile), onları vücudumuzdan çıkarıp atamayız. Bu özellikten ötürü öncelikle bilinmesi gereken "periodontitis" tipi bakteri kökenli marazlarla hayat uzunluğu süren bir uğraş vermek gerektiğidir. Gayrı bir deyişle periodontitis tedavi edilir ve ağız kondisyonları sıradan kaidelere döndürülebilir lakin illete yol açan mikroorganizmalar kararlılıklarından vazgeçmezler ve sizin ağız bakımını aksattığınız nispette hastalık tekrar geri döner. Tekrarlama özelliğinden ötürü periodontal hastalık ile savaş nafile bir süreç olarak değerlendirilip tedavi uygulanmaz ise diş kayıpları kaçınılmazdır. Ama, periodontal illetlere yakalanan bir çok kişi tedavinin uzun sürece yayılmasından sıkılarak ilerleyen periyotta doktor denetimlerini aksatıp "manevi olarak sorun yaşıyorum, inancım kalmadı ve dişlerimi fırçalamak dahi istemiyorum," ya da "tedavi olarak bu meseleden büsbütün kurtulmam mümkün yönetici? " üzere kanılara kapılabilirler. Meğer yaşanan sorun bir çok kişinin başına gelir ve lakin bilinçli bir savaş ve istikrarlı bir bakım programı ile çok uzun yıllar komplikasyon tekrar etmeden üstesinden gelinebilir.
Dişeti sıhhatimizi korumak için diş fırçalama alışkanlığımızın olması ön plana çıkmaktadır. Ülkü olarak yemeklerden en az bir saat sonra diş fırçalanmalı ve bu flordan güçlü bir diş macunu eşliğinde gerçekleştirilmelidir. Öğün sırasında alınan asitlerin tesiriyle bir kısım minede mineral kaybı olarak yumuşar. Bu nedenle yemekten acilen sonra diş fırçalamak bölgesine ağzın doğal ortamındaki minerallerin bu mineral kaybına uğramış ortamlara çökelmesi için hengam tanımamız gereklidir. Aksi takdirde derhal fırçalama yaptığımızda yumuşamış minenin erozyonuna ekte bulunuruz. Her öğün sonrası kuru bir diş fırçası ile, su ile ıslatmadan, florlu diş macunu uygulayarak, iki dakika mühlet ile diş ve dişeti birleşiminde oval-dairesel minik titreşim hareketleri ile tatbik yaptıktan sonra dişetinden dişe akıllıca (kırmızıdan beyaza) fırça ile süpürme hareketi yapılmalı, daha sonra mine yüzeyleri dairesel hareketler ile her taraftan süpürülmelidir. Bu fırçalama süreçleri alt ve üst çenelerde, ön, yan ve art dişler için eşit müddetlerde uygulanmalıdır.
Diş fırçalama alışkanlığımız tertipli olsa da her bireyin ağzında vakitle bakteri plağı ve dolayısı ile mine ve kök yüzeyine tutunan diştaşları oluşurlar. Diştaşı pürüzlü bir yüzey oluşturduğu için bakterilerin tutunmasını kolaylaştırır ve sayılarının artmasına yol açar. Devirle yeni gelen bakterilerin de eklenmesi ile diştaşlarının hacim ve yayıldıkları alan artar. Diştaşlarına tutunan bakteriler ortama yaydıkları toksinleri ile kollajen yıkımına yol açarlar. Gayri bir deyişle bakterilerin ortama saçtıkları asitler (ekzotoksinler) dişeti ve kemik dokularının temel yapıtaşı olan kollajen liflerinin çözünmesine yol açarlar. Vücudumuz da bakterilerin bu olumsuz tesirlerine karşı bir savunma olarak “iltihap” oluşturur. “Yangı” olarak da adlandırılıan iltihap vücudumuzun savunma karşılığıdır. Yangıda savunma hücrelerimiz olan beyaz kan hücreleri ve çeşitli enzimler kan yolu ile bakterilerin saldırdığı kesime taşınırlar. Taşıma sürecini hızlandırmak için vücut o kesimde bulunan kılcal damar sayısını süratle arttırır ve damarların çeperinde bulunan pencereleri açık tutarak savunma hücrelerinin damar dışına çıkarak bakterilere saldırmasına müsaade verir. Sonunda yangılı dişeti damar sayısındaki artışa bağlı olarak koyu al renkte, kanamalı, şiş ve ödemli hale gelir.
Periodontal illetler ile ilgilenen diş hekimliği disiplinine "periodontoloji" ismi verilir. Periodontal marazlar, dişlerin destek dokuları olan alveolar kemik, periodontal ligament ve dişetini etkileyen lokalize enfeksiyonlardır ve tedavi edilmedikleri takdirde diş kaybına neden olurlar. Illetin ana kaynağı olarak “fakültatif ve anaerobik bakteriler” gösterilmektedir. Periodontal marazlar, lokal enfeksiyonlar olarak tanımlanmasına karşın tedavinin esası bakteriyel eserlerin mekanik olarak ortamdan uzaklaştırılması esasına dayanmaktadır. Başka bir deyiş ile periodontal hastalık tedavisi ağızdaki bakteri sayısını sıradana indirgemeyi ve dokulara penetre olmuş bakterileri elimine etmeyi amaçlayan antimikrobiyal bir tedavidir. Vakanın cep derinlikleri ölçülüp kanama ölçüsü ve diş sallanması (mobilite) üzere klinik bulguları ile birlikte röntgen bulguları da kıymetlendirilerek tedavi planı yapılır. Lazer tatbikleri ana tedavi şablonunu destekleyen ögeler olup tek başına işlerlikleri hala tartışmalıdır.
Periodontal marazlar olağan dişeti yangısı olan gingivitisten başlayarak giderek daha kapsamlı hale gelen kronik periodontitis ve agresif periodontitis ve bunların lokalize ve generalize tipleri ile sistemik hastalıklarda manifeste olan periodontitis tiplerine kadar yayılan geniş bir dağılım izler. Periodontal dokuların hastalıklı hali manasındaki "periodontitis" halk arasında eski bir terminoloji olan "piyore" ismi ile anılmaktadır.
Gingivitis, ekseriyetle dişetinde görülen bakteri plağı ve sonrasında diştaşı oluşumuna bağlı iltihabi bir hastalıktır. Bu tipe "Bakteri Plağına Bağlı Gingivitis" ismi verilir. Klasifikasyonda ayrıyeten "Bakteri Plağına Bağlı Olmayan Gingivitis" ve alt öbekleri da mahal almaktadır. Umum özellikler olarak Gingivitiste cep derinlikleri 1-2mm arasındadır. Bakteri plağı birikimi ve dişetlerinde kanamalar görülür. Kolaylıkla tedavi edilebilen gingivitis yalnızca yumuşak doku seviyesinde görülür. Tedavisi mekanik aklıktır. Bu sürece diştaşı aklığı ya da detertraj ismi da verilmektedir. Detertraj süreci el aletleri (scaler, küret) ve/veya sonik-ultrasonik arilik cıhazları ile yapılır. Umumiyetle 3-4 gün ara ile üç seans yapılır. Bu sürece "başlangıç periodontal tedavi" ismi verilir. Generalize Gingivitis: dişeti iltihabının uzun müddet tedavi edilmemesi sonucu tüm ağızda görülen, cep derinliklerinin birtakım yerlerde 2mmyi aştığı iltihabi hastalıktır. Gingivitis tedavisine ek olarak kök yüzeyi düzleştirilmesi (root planning) de yapılır. Tedaviyi destekleyici olarak ağız gargaraları da kullandırılır.
Nekrotizan Ülseratif Periodontal Illetler: bu küme altında Nekrotizan Ülseratif Gingivitis (NUG) ve Nekrotizan Ülseratif Periodontitis (NUP) konum almaktadır. NUG ve NUP immün zayıflık ve/veya ağız hijyeninin zayıflığına bağlı olarak münhasıran anaerob patojenlerin sebep olduğu hastalıklardır. Dişetlerinde ülserli meydanlar, hür dişeti kenarında grimsi kabuklaşmalar (pseudomembran) ve kesif bir ağız kokusu ile karakterizedir. Tedavisinde ağız hijyenini sağlamaya yönelik başlangıç tedavisi uygulanır ve anaeroblara tesirli ornidazol-metranidazol türevi antibiotikler kullanılır.
Kronik Periodontitis: dişeti iltihabının daha derin dokulara sıçramış ve destek kemikte rezorbsiyonlara bağlı olarak cep derinliklerinin 2-3mmnin üzerinde olduğu hastalıktır. Başlangıç periodontal tedavi sonrası cep derinlikleri ve ataşman seviyeleri üç hafta içersinde izlenir. Düzgünleşme orantısına, cep derinliklerine nazaran sungingival küretaj ile flap operasyonu arasında karar verilir. Kimi ekoller her halükarda evvel subgingival küretaj, bir kaç haftalık aradan sonra flap operasyonunu önerirler. Subgingival küretaj anestezi altında scaler ismi verilen orak usulü el aletleri ile derin dokularda granulasyon dokularının eliminasyonu ve kök yüzeyi düzleştirmesini içerir. Falp operasyonu hastalıklı dokuların cerrahi olarak eksize edilmesi, cep derinliklerinin azaltılması ve kök yüzeyi düzleştirmesi süreçlerini içerir. Son devirde bu aşamada lazer pratikleri ile yüzey detoksifikasyonu yapılarak tedavi başarısı pekiştirilmektedir.
Agresif Periodontitis: erişkin periodontitisten daha az görülür. İmmün sistem zayıflığına bağlı olarak periodontal patojenlerin ataklar halinde yaptıkları ve kısa süreçlerde gerçekleşen doku yıkımları ile karakterizedir. Erişkin periodontitisine misal tedavi uygulanır. Teşhis edildikten sonra rutin denetim kuraldır.
Lokalize Agresif Periodontitis (LAgP): daha fazla genç bireylerde ortaya çıkan, actinomyces actinomycetamcomitans (AA) ve spiroketlerin etken olduğu, 6 yaş dişlerinin mesialinde ve insizivlerde kemikiçi ceplerin oluşumu ile karakterizedir. Kronik periodontitisin tedavisine misal biçimde lakin yalnızca kemikiçi ceplerin etkilediği kesimlerde flap operasyonu yapılır.
Generalize Agresif Periodontitis (GAgP): santral ve 1. molarlar harici gayri dişlerde süratli ilerleyen periodontal yıkım ile larakterizedir. Tedavisi kronik periodontitise benzelik gösterir.
Sistemik Illetlerin Manifestasyonu olan Periodontitis: Nötropeni, Down sendromu, Papillon-Lefevre sendromu,Histiositosis sendromları üzere bir çok sistemik bozukluk durumunda bunlara bağlı olarak oluşan ve kronik periodontitis tablosuna benzeri periodontal komplikasyonlar bu öbekte toplanmaktadır.
Periodontal Apseler: dişeti dokusu içinde periodontium ilişkisi irinleşme halinde tezahür eden lezyonlardır. Gingival apse, Periodontal apse ve Perikoronal apse olarak alt kümelere ayrılır.
Endodontik Lezyonlar ile Irtibatlı Periodontitis: Endodontik lezyon ile endüklenen periodontal lezyonlar bu kümede kıymetlendirilir.
Gelişimsel yahut Kazanılmış Deformiteler ve Durumlar: farklı etyolojiye sahip muko-gingival deformitelerin (bozuklukların) sebep olduğu periodontal lezyonlar bu başlık altında incelenerek tedavi tahlilleri incelenir.
Refraktör Gingivitis ve Periodontitisler: tedaviye karşın patojenlerin yaptığı tahribatın devam ettiği klinik tabloya sahip tüm periodontal illetlerin başına tedaviye karşılık vermeyen mealinde "refraktör" ön takısı eklenerek isimlendirilir. Bu tip hastalıklarda bilhassa immün sistem zayıflıkları incelenmelidir.
Tüm periododontitis tiplerinde destekleyici olarak antibiotik, non-steroidal anti-inflamatuar (NSAI) ve antiseptik gargara terapileri yaptırılır. Periodontitis formlarında hastaların çok sabırlı olması ve âlâ bir netice için tabiple çok düzgün işbirliğine gitmeleri gerekir. Ayrıyeten bu tip komplikasyonları oluşturan etkenler hayat uzunluğu tekrar edebileceğinden periodontal illete yakalananlar tedaviyi hiçbir devir aksatmamalı, bunun bakterilere karşı ömür uzunluğu süren bir uğraş olduğunu idrak etmeleri gereklidir.
Dişeti iltihap şiddeti ve dişler etrafındaki destek kemiğin erime ölçüsüne nazaran yapılması gereken tedavileri olağandan komplikeye sahih sıralarsak:
1-detertraj + root planning (diştaşı aklığı ve kök yüzeyi düzleştirmesi; sonik, ultrasonik cıhazlar ve el aletleri kullanılır), Diod, Neodimiyum yahut Erbiyum laser pratikleri ile desteklenebilir, vakanın durumuna nazaran chlorhexidinli ağız gargaraları, cep derinlikleri çokça ise Ornidazol ya da Tetrasiklin/Doksisiklin tipi antibiyotikler verilir;
2-subgingival küretaj(anestezi altında küretaj), Diod, Neodimiyum yahut Erbiyum sınıfı laser tatbikleri ile desteklenebilir;
3-flap operasyonu(periodontal cerrahi), Neodimiyum, Erbiyum, Karbondioksit lazer pratikleri ile desteklenebilir, kesinlikle chlorhexidinli ağız gargaraları ve Penisilin/Streptomisin/Ornidazol tiplerinden bir antibiyotik verilmesi aşamalarını içerir.
Sonuç olarak,
-dişhekimine gitmeyi berbere gitmek üzere hayatınızın rutin bir modülü olarak görün,
-Periodontal Tedavinizi eksper bir periodontolog ya da periodontoloji pratiklerini gerçekleştiren bir pratisyen diş doktoru yapabilir,
-tek başına lazer terapisinin kâfi olmadığını bilin (lazer yardımcı bir yöntemdir),
-ağız-diş bakımından vazgeçerseniz siz değil mikroorganizmalar kazanır ve dişlerinizi kaybetme noktasına gelirsiniz.
Not: yukarıdaki Periodontal Marazlar sınıflaması Amerikan Periodontoloji Derneği'nin hala kullanmakta olduğu aktüel sınıflamadır.
Doç.Dr.Tosun Tosun
Diş fırçalama sırasında kanamalar ile karşılaşıyor, ağızda makûs koku hissediyor, aynada dişlerinizi incelediğinizde dişler üzerinde birikmiş bej-sarı renkli katmanlar görüyorsanız, dişlerinizi parmakla ittiğinizde kolaylıkla hareket ediyorlarsa büyük olasılıkla bir dişeti illetine yakalanmışsınız demektir ve aşağıdaki haberlere gereksiniminiz olabilir!!
Bu makalede dişeti marazları aktüel sınıflamaya nazaran açıklanarak tedavi prosedürlerine kısaca değinilerek hastaların husus hakkında aydınlatıcı ön haberlere ulaşmaları amaçlanmıştır.
Dişetinde Görülen Komplikasyonlar
Sağlıklı haldeki dişetinde sorunların ortaya çıkmasına ağzımızda yaşayan mikroorganizmaların sayılarının artışı sebep olur. Mikroorganizmalar gurubuna dahil olan bakteriler, temizleme-bakım eksikliği ve bunun sonucunda diştaşı oluşumuna bağlı olarak dişetinde iltihaplanma ve enfeksiyona yol açarlar. Mikroorganizmaların çoğalması tıpkı vakitte bunların ortama yaydıkları sülfürik gazların da artışına ve ağız kokusuna yol açar. Çoğalan bakteriler dişler üzerinde sinema tabakası oluştururlar. Bakteri plağı denilen bu tabaka şayet diş fırçalama ile temizlenmezse, tükürükte özgür dolaşan minerallerin çökelmesi ile “diştaşı” oluşur ki bunlar dişler üzerinde leke ve renk değişiklikleri ile görsel olarak fark edilebilirler. Diştaşı oluşumları profesyonel aklık ile giderilmezler ise dişeti iltihabı “gingivitis” ile başlayan dişeti marazları “periodontitis” meydana gelir. Dişetinde kızarıklık, kanama, şiş-ödem, diştaşı varlığı, dişetlerinin çekilmesi ve dişlerde sallanma bulguları periodontal marazın belirtileridir. Ağız bakımındaki zayıflıkların yanısıra savunma sisteminde aksaklıklar olan şahıslarda, örneğin kanda immünglobülin sayıları az olan insanlarda periodontal illetlere yatkınlık vardır. Ayrıyeten diş serisindeki çapraşıklıklar da temizlenme güçlüğü yarattığı için illete yer hazırlar. Bu tip özellikler soyaçekim ile de ilgili olduklarından periodontal illetlere yakalanma orantısında genetik bir aktarımdan da kelam edebiliriz.
Ağız-yemek borusu-mide ve bağırsaklar sindirim sistemini oluşturup birbirleri ile bağlı olan her kademede bakteri barındırırlar. Sindirim sistemi bir bütün olduğu için ağızda yapılan periodontal teşebbüslerden sonra nizamlı doktor denetimleri ve konut bakımı yapılmadığı takdirde fırsatçı patojen mikroorganizmalar tekrar ağızı kolonize ederek tahribata devam ederler. Sair bir anlatımla her bireyin ağzında değişken orantılarda bakteri, bakteri plağı, diştaşı bulunur ve temizlendikten sonra devranla tekrar oluşur. Bakteriler hayat uzunluğu bizimle birlikte yaşayacaklardır (hatta biz hayatımızı yitirdikten sonra bile), onları vücudumuzdan çıkarıp atamayız. Bu özellikten ötürü öncelikle bilinmesi gereken "periodontitis" tipi bakteri kökenli marazlarla hayat uzunluğu süren bir uğraş vermek gerektiğidir. Gayrı bir deyişle periodontitis tedavi edilir ve ağız kondisyonları sıradan kaidelere döndürülebilir lakin illete yol açan mikroorganizmalar kararlılıklarından vazgeçmezler ve sizin ağız bakımını aksattığınız nispette hastalık tekrar geri döner. Tekrarlama özelliğinden ötürü periodontal hastalık ile savaş nafile bir süreç olarak değerlendirilip tedavi uygulanmaz ise diş kayıpları kaçınılmazdır. Ama, periodontal illetlere yakalanan bir çok kişi tedavinin uzun sürece yayılmasından sıkılarak ilerleyen periyotta doktor denetimlerini aksatıp "manevi olarak sorun yaşıyorum, inancım kalmadı ve dişlerimi fırçalamak dahi istemiyorum," ya da "tedavi olarak bu meseleden büsbütün kurtulmam mümkün yönetici? " üzere kanılara kapılabilirler. Meğer yaşanan sorun bir çok kişinin başına gelir ve lakin bilinçli bir savaş ve istikrarlı bir bakım programı ile çok uzun yıllar komplikasyon tekrar etmeden üstesinden gelinebilir.
Dişeti sıhhatimizi korumak için diş fırçalama alışkanlığımızın olması ön plana çıkmaktadır. Ülkü olarak yemeklerden en az bir saat sonra diş fırçalanmalı ve bu flordan güçlü bir diş macunu eşliğinde gerçekleştirilmelidir. Öğün sırasında alınan asitlerin tesiriyle bir kısım minede mineral kaybı olarak yumuşar. Bu nedenle yemekten acilen sonra diş fırçalamak bölgesine ağzın doğal ortamındaki minerallerin bu mineral kaybına uğramış ortamlara çökelmesi için hengam tanımamız gereklidir. Aksi takdirde derhal fırçalama yaptığımızda yumuşamış minenin erozyonuna ekte bulunuruz. Her öğün sonrası kuru bir diş fırçası ile, su ile ıslatmadan, florlu diş macunu uygulayarak, iki dakika mühlet ile diş ve dişeti birleşiminde oval-dairesel minik titreşim hareketleri ile tatbik yaptıktan sonra dişetinden dişe akıllıca (kırmızıdan beyaza) fırça ile süpürme hareketi yapılmalı, daha sonra mine yüzeyleri dairesel hareketler ile her taraftan süpürülmelidir. Bu fırçalama süreçleri alt ve üst çenelerde, ön, yan ve art dişler için eşit müddetlerde uygulanmalıdır.
Diş fırçalama alışkanlığımız tertipli olsa da her bireyin ağzında vakitle bakteri plağı ve dolayısı ile mine ve kök yüzeyine tutunan diştaşları oluşurlar. Diştaşı pürüzlü bir yüzey oluşturduğu için bakterilerin tutunmasını kolaylaştırır ve sayılarının artmasına yol açar. Devirle yeni gelen bakterilerin de eklenmesi ile diştaşlarının hacim ve yayıldıkları alan artar. Diştaşlarına tutunan bakteriler ortama yaydıkları toksinleri ile kollajen yıkımına yol açarlar. Gayri bir deyişle bakterilerin ortama saçtıkları asitler (ekzotoksinler) dişeti ve kemik dokularının temel yapıtaşı olan kollajen liflerinin çözünmesine yol açarlar. Vücudumuz da bakterilerin bu olumsuz tesirlerine karşı bir savunma olarak “iltihap” oluşturur. “Yangı” olarak da adlandırılıan iltihap vücudumuzun savunma karşılığıdır. Yangıda savunma hücrelerimiz olan beyaz kan hücreleri ve çeşitli enzimler kan yolu ile bakterilerin saldırdığı kesime taşınırlar. Taşıma sürecini hızlandırmak için vücut o kesimde bulunan kılcal damar sayısını süratle arttırır ve damarların çeperinde bulunan pencereleri açık tutarak savunma hücrelerinin damar dışına çıkarak bakterilere saldırmasına müsaade verir. Sonunda yangılı dişeti damar sayısındaki artışa bağlı olarak koyu al renkte, kanamalı, şiş ve ödemli hale gelir.
Periodontal illetler ile ilgilenen diş hekimliği disiplinine "periodontoloji" ismi verilir. Periodontal marazlar, dişlerin destek dokuları olan alveolar kemik, periodontal ligament ve dişetini etkileyen lokalize enfeksiyonlardır ve tedavi edilmedikleri takdirde diş kaybına neden olurlar. Illetin ana kaynağı olarak “fakültatif ve anaerobik bakteriler” gösterilmektedir. Periodontal marazlar, lokal enfeksiyonlar olarak tanımlanmasına karşın tedavinin esası bakteriyel eserlerin mekanik olarak ortamdan uzaklaştırılması esasına dayanmaktadır. Başka bir deyiş ile periodontal hastalık tedavisi ağızdaki bakteri sayısını sıradana indirgemeyi ve dokulara penetre olmuş bakterileri elimine etmeyi amaçlayan antimikrobiyal bir tedavidir. Vakanın cep derinlikleri ölçülüp kanama ölçüsü ve diş sallanması (mobilite) üzere klinik bulguları ile birlikte röntgen bulguları da kıymetlendirilerek tedavi planı yapılır. Lazer tatbikleri ana tedavi şablonunu destekleyen ögeler olup tek başına işlerlikleri hala tartışmalıdır.
Periodontal marazlar olağan dişeti yangısı olan gingivitisten başlayarak giderek daha kapsamlı hale gelen kronik periodontitis ve agresif periodontitis ve bunların lokalize ve generalize tipleri ile sistemik hastalıklarda manifeste olan periodontitis tiplerine kadar yayılan geniş bir dağılım izler. Periodontal dokuların hastalıklı hali manasındaki "periodontitis" halk arasında eski bir terminoloji olan "piyore" ismi ile anılmaktadır.
Gingivitis, ekseriyetle dişetinde görülen bakteri plağı ve sonrasında diştaşı oluşumuna bağlı iltihabi bir hastalıktır. Bu tipe "Bakteri Plağına Bağlı Gingivitis" ismi verilir. Klasifikasyonda ayrıyeten "Bakteri Plağına Bağlı Olmayan Gingivitis" ve alt öbekleri da mahal almaktadır. Umum özellikler olarak Gingivitiste cep derinlikleri 1-2mm arasındadır. Bakteri plağı birikimi ve dişetlerinde kanamalar görülür. Kolaylıkla tedavi edilebilen gingivitis yalnızca yumuşak doku seviyesinde görülür. Tedavisi mekanik aklıktır. Bu sürece diştaşı aklığı ya da detertraj ismi da verilmektedir. Detertraj süreci el aletleri (scaler, küret) ve/veya sonik-ultrasonik arilik cıhazları ile yapılır. Umumiyetle 3-4 gün ara ile üç seans yapılır. Bu sürece "başlangıç periodontal tedavi" ismi verilir. Generalize Gingivitis: dişeti iltihabının uzun müddet tedavi edilmemesi sonucu tüm ağızda görülen, cep derinliklerinin birtakım yerlerde 2mmyi aştığı iltihabi hastalıktır. Gingivitis tedavisine ek olarak kök yüzeyi düzleştirilmesi (root planning) de yapılır. Tedaviyi destekleyici olarak ağız gargaraları da kullandırılır.
Nekrotizan Ülseratif Periodontal Illetler: bu küme altında Nekrotizan Ülseratif Gingivitis (NUG) ve Nekrotizan Ülseratif Periodontitis (NUP) konum almaktadır. NUG ve NUP immün zayıflık ve/veya ağız hijyeninin zayıflığına bağlı olarak münhasıran anaerob patojenlerin sebep olduğu hastalıklardır. Dişetlerinde ülserli meydanlar, hür dişeti kenarında grimsi kabuklaşmalar (pseudomembran) ve kesif bir ağız kokusu ile karakterizedir. Tedavisinde ağız hijyenini sağlamaya yönelik başlangıç tedavisi uygulanır ve anaeroblara tesirli ornidazol-metranidazol türevi antibiotikler kullanılır.
Kronik Periodontitis: dişeti iltihabının daha derin dokulara sıçramış ve destek kemikte rezorbsiyonlara bağlı olarak cep derinliklerinin 2-3mmnin üzerinde olduğu hastalıktır. Başlangıç periodontal tedavi sonrası cep derinlikleri ve ataşman seviyeleri üç hafta içersinde izlenir. Düzgünleşme orantısına, cep derinliklerine nazaran sungingival küretaj ile flap operasyonu arasında karar verilir. Kimi ekoller her halükarda evvel subgingival küretaj, bir kaç haftalık aradan sonra flap operasyonunu önerirler. Subgingival küretaj anestezi altında scaler ismi verilen orak usulü el aletleri ile derin dokularda granulasyon dokularının eliminasyonu ve kök yüzeyi düzleştirmesini içerir. Falp operasyonu hastalıklı dokuların cerrahi olarak eksize edilmesi, cep derinliklerinin azaltılması ve kök yüzeyi düzleştirmesi süreçlerini içerir. Son devirde bu aşamada lazer pratikleri ile yüzey detoksifikasyonu yapılarak tedavi başarısı pekiştirilmektedir.
Agresif Periodontitis: erişkin periodontitisten daha az görülür. İmmün sistem zayıflığına bağlı olarak periodontal patojenlerin ataklar halinde yaptıkları ve kısa süreçlerde gerçekleşen doku yıkımları ile karakterizedir. Erişkin periodontitisine misal tedavi uygulanır. Teşhis edildikten sonra rutin denetim kuraldır.
Lokalize Agresif Periodontitis (LAgP): daha fazla genç bireylerde ortaya çıkan, actinomyces actinomycetamcomitans (AA) ve spiroketlerin etken olduğu, 6 yaş dişlerinin mesialinde ve insizivlerde kemikiçi ceplerin oluşumu ile karakterizedir. Kronik periodontitisin tedavisine misal biçimde lakin yalnızca kemikiçi ceplerin etkilediği kesimlerde flap operasyonu yapılır.
Generalize Agresif Periodontitis (GAgP): santral ve 1. molarlar harici gayri dişlerde süratli ilerleyen periodontal yıkım ile larakterizedir. Tedavisi kronik periodontitise benzelik gösterir.
Sistemik Illetlerin Manifestasyonu olan Periodontitis: Nötropeni, Down sendromu, Papillon-Lefevre sendromu,Histiositosis sendromları üzere bir çok sistemik bozukluk durumunda bunlara bağlı olarak oluşan ve kronik periodontitis tablosuna benzeri periodontal komplikasyonlar bu öbekte toplanmaktadır.
Periodontal Apseler: dişeti dokusu içinde periodontium ilişkisi irinleşme halinde tezahür eden lezyonlardır. Gingival apse, Periodontal apse ve Perikoronal apse olarak alt kümelere ayrılır.
Endodontik Lezyonlar ile Irtibatlı Periodontitis: Endodontik lezyon ile endüklenen periodontal lezyonlar bu kümede kıymetlendirilir.
Gelişimsel yahut Kazanılmış Deformiteler ve Durumlar: farklı etyolojiye sahip muko-gingival deformitelerin (bozuklukların) sebep olduğu periodontal lezyonlar bu başlık altında incelenerek tedavi tahlilleri incelenir.
Refraktör Gingivitis ve Periodontitisler: tedaviye karşın patojenlerin yaptığı tahribatın devam ettiği klinik tabloya sahip tüm periodontal illetlerin başına tedaviye karşılık vermeyen mealinde "refraktör" ön takısı eklenerek isimlendirilir. Bu tip hastalıklarda bilhassa immün sistem zayıflıkları incelenmelidir.
Tüm periododontitis tiplerinde destekleyici olarak antibiotik, non-steroidal anti-inflamatuar (NSAI) ve antiseptik gargara terapileri yaptırılır. Periodontitis formlarında hastaların çok sabırlı olması ve âlâ bir netice için tabiple çok düzgün işbirliğine gitmeleri gerekir. Ayrıyeten bu tip komplikasyonları oluşturan etkenler hayat uzunluğu tekrar edebileceğinden periodontal illete yakalananlar tedaviyi hiçbir devir aksatmamalı, bunun bakterilere karşı ömür uzunluğu süren bir uğraş olduğunu idrak etmeleri gereklidir.
Dişeti iltihap şiddeti ve dişler etrafındaki destek kemiğin erime ölçüsüne nazaran yapılması gereken tedavileri olağandan komplikeye sahih sıralarsak:
1-detertraj + root planning (diştaşı aklığı ve kök yüzeyi düzleştirmesi; sonik, ultrasonik cıhazlar ve el aletleri kullanılır), Diod, Neodimiyum yahut Erbiyum laser pratikleri ile desteklenebilir, vakanın durumuna nazaran chlorhexidinli ağız gargaraları, cep derinlikleri çokça ise Ornidazol ya da Tetrasiklin/Doksisiklin tipi antibiyotikler verilir;
2-subgingival küretaj(anestezi altında küretaj), Diod, Neodimiyum yahut Erbiyum sınıfı laser tatbikleri ile desteklenebilir;
3-flap operasyonu(periodontal cerrahi), Neodimiyum, Erbiyum, Karbondioksit lazer pratikleri ile desteklenebilir, kesinlikle chlorhexidinli ağız gargaraları ve Penisilin/Streptomisin/Ornidazol tiplerinden bir antibiyotik verilmesi aşamalarını içerir.
Sonuç olarak,
-dişhekimine gitmeyi berbere gitmek üzere hayatınızın rutin bir modülü olarak görün,
-Periodontal Tedavinizi eksper bir periodontolog ya da periodontoloji pratiklerini gerçekleştiren bir pratisyen diş doktoru yapabilir,
-tek başına lazer terapisinin kâfi olmadığını bilin (lazer yardımcı bir yöntemdir),
-ağız-diş bakımından vazgeçerseniz siz değil mikroorganizmalar kazanır ve dişlerinizi kaybetme noktasına gelirsiniz.
Not: yukarıdaki Periodontal Marazlar sınıflaması Amerikan Periodontoloji Derneği'nin hala kullanmakta olduğu aktüel sınıflamadır.
Doç.Dr.Tosun Tosun