Psikoloji alanında anksiyete olarak isimlendirilen telaş, ağır dehşet hissine eşlik eden bedensel yakınmalar ile alakalı bir durumdur. Titreme, sırt ağrısı, baş ağrısı, kas gerginliği, nefes darlığı, süratli soluk alıp verme, kolay yorulma, yüzde kızarma ve solma, çarpıntı, terleme, ağız kuruluğu, sık idrara çıkma, ishal, el ve ayakta uyuşma, yutkunma zahmeti telaşın fizikî belirtileridir. Ruhsal belirtiler makûs bir şey olacak hissi, konsantre olma zahmeti, uykusuzluk, boğaza bir şeyler düğümlenmesi, midede rahatsızlık hissi, cinsel istekte azalma olarak görülür.
Endişe bilinen bir tehlikeye verilen uygun bir yanıtken, tasa müphem yahut çelişkili bir tehdide verilen cevap olarak kıymetlendirilir.
Panik bozukluk, agarofobi, özgül fobi, toplumsal fobi, yaygın anksiyete bozukluğu, travma sonrası gerilim bozukluğu ve obsesif kompulsif bozukluk tasa bozukluğu içinde pahalandıran alt tipleridir.
Farmakolojik tedavinin yanı sıra destekleyici psikoterapi, iç görü yönelimli psikoterapi, davranışçı terapi, bilişsel terapi, küme terapileri uygulanmaktadır.
Kaynak: Kaplan & Sadock’s klinik psikiyatri el kitabı
1. Panik bozukluk
Kişinin kendini ölüyormuş ya da kalp krizi geçiriyormuş üzere hissettiği, genelde durumu açıklayacak kıymetli bir tetikleyicinin olmadığı çok telaş, dert ve endişe halidir. Panik atak esnasındayaygın olarak kalp atışlarında hızlanma, titreme, terleme, süratli nefes alıp verme, göğüs ağrısı, bulantı, bayılacakmış hissi, çıldıracağı korkusu üzere belirti ve bulgular olur. Kişi birtakım kapalı ve karanlık yahut kalabalık ortamlara girmekten kaçınır ya da besbelli bir gerilim altında bu duruma katlanır.
2. Yaygın Korku Bozukluğu
Yaygın dert bozukluğu çabucak her gün birçok olay ya da aktiflik hakkında çok korku, hüzün, tasa duyma halidir. Çok tasa ile bir arada kolay yorulma, konsantrasyon zahmetleri, kas gerginliği, uyku bozuklukları da eşlik eden belirtilerdir. Kişinin iş ve mesleksel yaşantısı bu dertli durumdan etkilenir.
3. Toplumsal Anksiyete Bozukluğu
Toplumsal fobisi olan bireyler, tanımadıkları beşerlerle karşılaştığı ya da diğerlerinin gözünün üzerinde olabileceği ortamlara karşı telaş duyarlar. Kişi bu dehşetin çok ve anlamsız olduğunu bilir fakat derdi nedeniyle beşerlerle bir ortaya gelmekten kaçınır. Toplum içinde yemek yeme, konuşma, tuvalete gitme üzere aksiyonlardan kaçınırlar.
4. Obsesif Kompulsif bozukluk
Bu rahatsızlık tekrarlayan girici kanılar ve tekrarlayıcı davranış örüntülerini içerir. Obsesyon telaş ve ıstıraba sebep olan yineleyici niyet ve dürtülerdir. Kompulsiyon ise kişinin obsesyona karşı geliştirdiği, yapmaktan kendini alıkoyamadığı davranışlardır. El yıkama, sisteme koyma, denetim etme, kimi kelamları söyleyip durma olarak gördüğümüz davranış kalıplarının gerisinde ağır telaş oluşturan fikirler vardır.
5. Fobiler
Bireylerin özgül bir obje yahut durumun varlığı karşısında çok, anlamsız, besbelli ve daima kaygı yaşamasıdır. Uçakla seyahat etme, yükseklik, hayvanlar, kan görme üzere bir çok alan tariflenmiştir. Çok kaygı seviyesi birden fazla vakit kişinin korkulan ortamda bulunmasına manidir. Fobiler insanların günlük yaşantılarını olumsuz ekiler ve aksamalara sebebiyet verir.
6. Agorafobi
Agorafobide kişi konut dışında kalabalık yahut açık yerler üzere kaçmanın mümkün olmayacağı yerlerde bulunmaktan kaçınır. Kişi konuta bağlı hale gelir, meskeni hiç terk etmeyebilir yahut yanında eşlik eden biri olmadan konuttan çıkamayabilir.
7. Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu
Bu rahatsızlıkta kişi sıra dışı yaşanan bir olay sonrası korku duymaya başlamıştır. Sevdiği birinin ani mevti, kaza, sarsıntı üzere kendi hayatını tehdit eden bir olayı yaşamış yada buna tanıklık etmiş olabilir. Olayı tekrar tekrar yaşadığını hissetme, olayla ilgili ortam yahut durumlardan kaçınma, sık sık rahatsız edici halde duşta görme üzere belirtiler tanımlarlar.
Endişe bilinen bir tehlikeye verilen uygun bir yanıtken, tasa müphem yahut çelişkili bir tehdide verilen cevap olarak kıymetlendirilir.
Panik bozukluk, agarofobi, özgül fobi, toplumsal fobi, yaygın anksiyete bozukluğu, travma sonrası gerilim bozukluğu ve obsesif kompulsif bozukluk tasa bozukluğu içinde pahalandıran alt tipleridir.
Farmakolojik tedavinin yanı sıra destekleyici psikoterapi, iç görü yönelimli psikoterapi, davranışçı terapi, bilişsel terapi, küme terapileri uygulanmaktadır.
Kaynak: Kaplan & Sadock’s klinik psikiyatri el kitabı
1. Panik bozukluk
Kişinin kendini ölüyormuş ya da kalp krizi geçiriyormuş üzere hissettiği, genelde durumu açıklayacak kıymetli bir tetikleyicinin olmadığı çok telaş, dert ve endişe halidir. Panik atak esnasındayaygın olarak kalp atışlarında hızlanma, titreme, terleme, süratli nefes alıp verme, göğüs ağrısı, bulantı, bayılacakmış hissi, çıldıracağı korkusu üzere belirti ve bulgular olur. Kişi birtakım kapalı ve karanlık yahut kalabalık ortamlara girmekten kaçınır ya da besbelli bir gerilim altında bu duruma katlanır.
2. Yaygın Korku Bozukluğu
Yaygın dert bozukluğu çabucak her gün birçok olay ya da aktiflik hakkında çok korku, hüzün, tasa duyma halidir. Çok tasa ile bir arada kolay yorulma, konsantrasyon zahmetleri, kas gerginliği, uyku bozuklukları da eşlik eden belirtilerdir. Kişinin iş ve mesleksel yaşantısı bu dertli durumdan etkilenir.
3. Toplumsal Anksiyete Bozukluğu
Toplumsal fobisi olan bireyler, tanımadıkları beşerlerle karşılaştığı ya da diğerlerinin gözünün üzerinde olabileceği ortamlara karşı telaş duyarlar. Kişi bu dehşetin çok ve anlamsız olduğunu bilir fakat derdi nedeniyle beşerlerle bir ortaya gelmekten kaçınır. Toplum içinde yemek yeme, konuşma, tuvalete gitme üzere aksiyonlardan kaçınırlar.
4. Obsesif Kompulsif bozukluk
Bu rahatsızlık tekrarlayan girici kanılar ve tekrarlayıcı davranış örüntülerini içerir. Obsesyon telaş ve ıstıraba sebep olan yineleyici niyet ve dürtülerdir. Kompulsiyon ise kişinin obsesyona karşı geliştirdiği, yapmaktan kendini alıkoyamadığı davranışlardır. El yıkama, sisteme koyma, denetim etme, kimi kelamları söyleyip durma olarak gördüğümüz davranış kalıplarının gerisinde ağır telaş oluşturan fikirler vardır.
5. Fobiler
Bireylerin özgül bir obje yahut durumun varlığı karşısında çok, anlamsız, besbelli ve daima kaygı yaşamasıdır. Uçakla seyahat etme, yükseklik, hayvanlar, kan görme üzere bir çok alan tariflenmiştir. Çok kaygı seviyesi birden fazla vakit kişinin korkulan ortamda bulunmasına manidir. Fobiler insanların günlük yaşantılarını olumsuz ekiler ve aksamalara sebebiyet verir.
6. Agorafobi
Agorafobide kişi konut dışında kalabalık yahut açık yerler üzere kaçmanın mümkün olmayacağı yerlerde bulunmaktan kaçınır. Kişi konuta bağlı hale gelir, meskeni hiç terk etmeyebilir yahut yanında eşlik eden biri olmadan konuttan çıkamayabilir.
7. Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu
Bu rahatsızlıkta kişi sıra dışı yaşanan bir olay sonrası korku duymaya başlamıştır. Sevdiği birinin ani mevti, kaza, sarsıntı üzere kendi hayatını tehdit eden bir olayı yaşamış yada buna tanıklık etmiş olabilir. Olayı tekrar tekrar yaşadığını hissetme, olayla ilgili ortam yahut durumlardan kaçınma, sık sık rahatsız edici halde duşta görme üzere belirtiler tanımlarlar.