Dünya Ay Sistemi Ve Dünyaya Etkileri - Ay Olmasaydı -Gel Git Olayı - Ayın Parlaklığı Ve Evreleri
Merkür gezegeni büyüklüğündeki Ay'ın, Dünya'nın dörtte biri kadar bir yarıçapı, sekizde biri kadar kütlesi ve altıda biri kadar, kütle çekim kuvveti vardır. Dünya'ya olan uzaklığı, yörünge hareketi boyunca farklılık göstermektedir. En yakındayken; 345,400 km, en uzaktayken; 406,700 km dir. Dünya çevresinde, az miktarda eliptik olan yörüngesini; 27 gün, 7 saat ve 43 dakikada tamamlamaktadır.
Yıldız hareketlerine göre, ortalama Güneş zamanı cinsinden hesaplanan bu süreye, bir yıldız ayı adı verilir. Ay'ın, hafifçe eğimli olan kendi ekseni çevresinde, dönüş süresi de, bir yıldız ayına eşittir.
Ay'ın, Dünya'dan gözlemlenen bir Ay fazına tekrar dönebilmesi için, 360 dereceden biraz daha fazla yol alması gerekmektedir. Dolayısıyla, bir "Ay ayı" yaklaşık,"29,53 gün"dür.
Ay, bu süreyi tamamlarken; bir yörünge izler. Bu yörünge, adeta kurumuş hurma dalı eğrisinin, eğriliğine benzer.
GEL-GİT OLAYI
Ay'ın ağırlık merkezi, geometrik merkezinden, 2 km kadar Dünya tarafına yakındır. Bu nedenle de Ay'ın, Dünya'ya bakan yüzündeki yer çekimi, aksi yüzündeki çekimden daha fazladır.
Dünya ile Ay arasındaki çekim kuvvetleri, bazı ilginç olaylara neden olur. Bunlardan en belirgini, gel-git olayıdır. Dünya'nın, Ay'a bakan tarafındaki ve tam aksi yüzündeki okyanusta belirgin bir kabarma olur. Dünya, kendi çevresinde, Ay'ın döndüğünden çok daha hızlı döndüğü için, her iki kabarıklık da; Dünya çevresini dolaşarak, günde iki kez denizlerin çekilip tekrar yükselmesine (gel-gite) neden olur. Bu basitleştirilmiş bir modeldir, gel-git olayı, özellikle sahillerde çok daha karmaşıktır.
Fundy Körfezi, sular yükseliyor Sular çekiliyor
Dünya'nın kendi etrafında dönüşü, gel-git kabartısını, Ay-Dünya hattının biraz daha ilerisine taşır. Bu da, Dünya ve Ay arasındaki kuvvetin, Ay ve Dünya'nın merkezlerini birleştiren çizginin dışına kaymasına neden olur. Aradaki bu kuvvet, Ay'ın, Dünya çevresinde dönüşünü hızlandırırken, Dünya'nın da, kendi çevresindeki dönüşünü yavaşlatır. Bunun sonucu olarak da günler, her yüzyılda, 1,5 milisaniye kadar uzar ve Ay'ın yörüngesi, senede 3,8 cm kadar, Dünya'dan uzaklaşır.
Ay'ın, her zaman aynı yüzünün Dünya'ya dönük olmasından da, bu asimetrik özellikteki çekim kuvveti sorumludur. Bu kuvvet, Ay'ın, kendi etrafında dönüşünü yavaşlatarak, senkronize hale gelmesine neden olmuştur. Dünya'nın da yavaşlaması ile, zaman içinde Ay ve Dünya, karşılıklı senkron hale gelecek ve sonuçta Dünya'nın da, hep aynı yüzü, Ay'a dönük hale gelecektir.
AY OLMASAYDI
Ay olmasaydı, Dünya'nın ekseni, devamlı değişerek, içindeki yaşama zarar verecek; sert iklim değişikliklerini tetikleyecekti. Ay'ın kütle çekimi, bu tür salınımaları, yok edip iklimleri dengelemektedir. Ay gel-gitleri, Güneş Sistemi'ndeki benzerlerine göre, üç kez daha uzun olmaktadır. Ay, gezegenimizde yaşamın oluşması kadar, sürmesinde de önemli bir role sahiptir. Bu durum, Dünya dışı yaşamın, Ay ve Dünya çiftine benzer gezegen sistemlerinde olabileceği düşüncesini akla getirmektedir.
AY'IN PARLAKLIĞI VE EVRELERİ
Ay, Güneş'ten aldığı ışınları, yansıtmaktadır ve böylece Güneş ışınlarıyla aydınlanan kısmı, her gece farklı açılardan görülür. Bunlar yeniay, ilk dördün, dolunay ve sondördün adları ile anılırlar. Bu evreler(haller), yaklaşık bir haftalık aralarla, birbirlerini izlerler.
YENİAY
Bu evrede, uydumuz olan Ay, gerçekte görünmez gibidir. Çünkü Güneş, Ay'ın, bize görünmeyen kısmını aydınlatır. Ayrıca bu evrede, Ay'ın uzanım açısı, sıfır olduğundan; Ay, Güneş ile beraber hareket eder. Yani Güneş'le doğar, Güneş'le batar. Gün geçtikçe uzanım açısı artacağından, Ay, Güneş'e göre daha geride kalacak ve yavaş yavaş görülmeye başlayacaktır.
İLKDÖRDÜN VE SONDÖRDÜN
Bu evrelerde ise aydınlanmış kısım ile karanlıkta kalan kısım, tam bir dik açı oluşturur. Böylece Dünya'dan, aslında aydınlanmış olan Ay yüzeyinin yarısı görülür. İlk dördün evresinde, Ay'ın uzanım açısı, 90 derece, sondördün evresinde ise 270 derecedir.
DOLUNAY
Bu evrede Ay yörüngesi ile Güneş tam karşı karşıyadır. Bu durumda Ay, gün doğumundan gün batımına kadar, tam bir yuvarlak şekil ile bütün bir gece gökyüzünde görülür. Ay'ın her dört evrelik çevrimi, "29,5 gün"de tamamlanır ve bu periyoda kavuşum ayı adı verilir.
AY TUTULMASI
Ay tutulması, sadece, Ay dolunay evresindeyken, Dünya'nın gölgesinin bir kısmından geçerse, gerçekleşir. Dünya'nın gölgesi, birbiri içine geçmiş iki huni benzeri bileşenden oluşur. Dünya, Güneş'in ışığının tümünü değilde, belirli bir kısmının Ay'a ulaşmasını engellediği bölgeye Penumbra veya Yarıgölge denir. Umbra veya Tamgölge bölgesi ise, Dünya'nın, Güneş'ten Ay'a doğru gelen ışığı tamamen engellediği bölgedir.
Üç tür Ay tutulması görülür:
1. Penumbral Ay Tutulması; Ay, Dünya'nın Penumbra gölgesinden geçer, bu gözlemler çok kısa ve gözlenmesi zordur. Bilimsel açıdan önem taşır.
2. Parçalı Ay Tutulması; Ay'ın bir kısmı, Dünya'nın Umbra gölgesinde geçer, bu olay, çok rahat bir şekilde, çıplak gözle gözlenebilir.
3. Tam Ay Tutulması: Ay'ın tümü, Dünya'nın Umbra gölgesinden geçer. Bu olay, Ay'ın görünen renginin, değişime uğramasıyla hemen göze çarpar.
Eğer her 29,5 günde bir dolunay gerçekleşiyor ve Ay tutulması, sadece dolunay evresinde oluşuyor ise, neden her dolunay evresinde, bir Ay tutulması gerçekleşmiyor. Bunun nedeni, Dünya etrafında dolanan Ay'ın, yörüngesinin, Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesine (ekliptik) göre, yaklaşık 5 derece eğimli olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun anlamı, Ay, çoğu zamanını, Dünya'nın yörüngesinin ya altında ya da üstünde geçiriyor olmasıdır.
Güneş etrafında dolanan Dünya'nın, yörünge düzlemi çok önemlidir. Çünkü Dünya'nın gölgesi, bu düzlem üzerinde bulunur. Çoğu zaman dolunay evresindeki Ay, Dünya'nın gölgesinin ya üstünden, ya da altından geçerek, gölgeyi tamamen kaçırır. Dolayısıyla tutulma, gerçekleşmez. Fakat yılda, iki ile dört kez Ay, Dünya'nın Penumbra(yarıgölge) veya Umbra gölgesinin(tamgölge), belirli kısmından geçer ve yukarıda anlatılan üç tür Ay tutulmasından biri gerçekleşir.
ALINTI
Merkür gezegeni büyüklüğündeki Ay'ın, Dünya'nın dörtte biri kadar bir yarıçapı, sekizde biri kadar kütlesi ve altıda biri kadar, kütle çekim kuvveti vardır. Dünya'ya olan uzaklığı, yörünge hareketi boyunca farklılık göstermektedir. En yakındayken; 345,400 km, en uzaktayken; 406,700 km dir. Dünya çevresinde, az miktarda eliptik olan yörüngesini; 27 gün, 7 saat ve 43 dakikada tamamlamaktadır.
Yıldız hareketlerine göre, ortalama Güneş zamanı cinsinden hesaplanan bu süreye, bir yıldız ayı adı verilir. Ay'ın, hafifçe eğimli olan kendi ekseni çevresinde, dönüş süresi de, bir yıldız ayına eşittir.
Ay'ın, Dünya'dan gözlemlenen bir Ay fazına tekrar dönebilmesi için, 360 dereceden biraz daha fazla yol alması gerekmektedir. Dolayısıyla, bir "Ay ayı" yaklaşık,"29,53 gün"dür.
Ay, bu süreyi tamamlarken; bir yörünge izler. Bu yörünge, adeta kurumuş hurma dalı eğrisinin, eğriliğine benzer.
GEL-GİT OLAYI
Ay'ın ağırlık merkezi, geometrik merkezinden, 2 km kadar Dünya tarafına yakındır. Bu nedenle de Ay'ın, Dünya'ya bakan yüzündeki yer çekimi, aksi yüzündeki çekimden daha fazladır.
Dünya ile Ay arasındaki çekim kuvvetleri, bazı ilginç olaylara neden olur. Bunlardan en belirgini, gel-git olayıdır. Dünya'nın, Ay'a bakan tarafındaki ve tam aksi yüzündeki okyanusta belirgin bir kabarma olur. Dünya, kendi çevresinde, Ay'ın döndüğünden çok daha hızlı döndüğü için, her iki kabarıklık da; Dünya çevresini dolaşarak, günde iki kez denizlerin çekilip tekrar yükselmesine (gel-gite) neden olur. Bu basitleştirilmiş bir modeldir, gel-git olayı, özellikle sahillerde çok daha karmaşıktır.
Fundy Körfezi, sular yükseliyor Sular çekiliyor
Dünya'nın kendi etrafında dönüşü, gel-git kabartısını, Ay-Dünya hattının biraz daha ilerisine taşır. Bu da, Dünya ve Ay arasındaki kuvvetin, Ay ve Dünya'nın merkezlerini birleştiren çizginin dışına kaymasına neden olur. Aradaki bu kuvvet, Ay'ın, Dünya çevresinde dönüşünü hızlandırırken, Dünya'nın da, kendi çevresindeki dönüşünü yavaşlatır. Bunun sonucu olarak da günler, her yüzyılda, 1,5 milisaniye kadar uzar ve Ay'ın yörüngesi, senede 3,8 cm kadar, Dünya'dan uzaklaşır.
Ay'ın, her zaman aynı yüzünün Dünya'ya dönük olmasından da, bu asimetrik özellikteki çekim kuvveti sorumludur. Bu kuvvet, Ay'ın, kendi etrafında dönüşünü yavaşlatarak, senkronize hale gelmesine neden olmuştur. Dünya'nın da yavaşlaması ile, zaman içinde Ay ve Dünya, karşılıklı senkron hale gelecek ve sonuçta Dünya'nın da, hep aynı yüzü, Ay'a dönük hale gelecektir.
AY OLMASAYDI
Ay olmasaydı, Dünya'nın ekseni, devamlı değişerek, içindeki yaşama zarar verecek; sert iklim değişikliklerini tetikleyecekti. Ay'ın kütle çekimi, bu tür salınımaları, yok edip iklimleri dengelemektedir. Ay gel-gitleri, Güneş Sistemi'ndeki benzerlerine göre, üç kez daha uzun olmaktadır. Ay, gezegenimizde yaşamın oluşması kadar, sürmesinde de önemli bir role sahiptir. Bu durum, Dünya dışı yaşamın, Ay ve Dünya çiftine benzer gezegen sistemlerinde olabileceği düşüncesini akla getirmektedir.
AY'IN PARLAKLIĞI VE EVRELERİ
Ay, Güneş'ten aldığı ışınları, yansıtmaktadır ve böylece Güneş ışınlarıyla aydınlanan kısmı, her gece farklı açılardan görülür. Bunlar yeniay, ilk dördün, dolunay ve sondördün adları ile anılırlar. Bu evreler(haller), yaklaşık bir haftalık aralarla, birbirlerini izlerler.
YENİAY
Bu evrede, uydumuz olan Ay, gerçekte görünmez gibidir. Çünkü Güneş, Ay'ın, bize görünmeyen kısmını aydınlatır. Ayrıca bu evrede, Ay'ın uzanım açısı, sıfır olduğundan; Ay, Güneş ile beraber hareket eder. Yani Güneş'le doğar, Güneş'le batar. Gün geçtikçe uzanım açısı artacağından, Ay, Güneş'e göre daha geride kalacak ve yavaş yavaş görülmeye başlayacaktır.
İLKDÖRDÜN VE SONDÖRDÜN
Bu evrelerde ise aydınlanmış kısım ile karanlıkta kalan kısım, tam bir dik açı oluşturur. Böylece Dünya'dan, aslında aydınlanmış olan Ay yüzeyinin yarısı görülür. İlk dördün evresinde, Ay'ın uzanım açısı, 90 derece, sondördün evresinde ise 270 derecedir.
DOLUNAY
Bu evrede Ay yörüngesi ile Güneş tam karşı karşıyadır. Bu durumda Ay, gün doğumundan gün batımına kadar, tam bir yuvarlak şekil ile bütün bir gece gökyüzünde görülür. Ay'ın her dört evrelik çevrimi, "29,5 gün"de tamamlanır ve bu periyoda kavuşum ayı adı verilir.
AY TUTULMASI
Ay tutulması, sadece, Ay dolunay evresindeyken, Dünya'nın gölgesinin bir kısmından geçerse, gerçekleşir. Dünya'nın gölgesi, birbiri içine geçmiş iki huni benzeri bileşenden oluşur. Dünya, Güneş'in ışığının tümünü değilde, belirli bir kısmının Ay'a ulaşmasını engellediği bölgeye Penumbra veya Yarıgölge denir. Umbra veya Tamgölge bölgesi ise, Dünya'nın, Güneş'ten Ay'a doğru gelen ışığı tamamen engellediği bölgedir.
Üç tür Ay tutulması görülür:
1. Penumbral Ay Tutulması; Ay, Dünya'nın Penumbra gölgesinden geçer, bu gözlemler çok kısa ve gözlenmesi zordur. Bilimsel açıdan önem taşır.
2. Parçalı Ay Tutulması; Ay'ın bir kısmı, Dünya'nın Umbra gölgesinde geçer, bu olay, çok rahat bir şekilde, çıplak gözle gözlenebilir.
3. Tam Ay Tutulması: Ay'ın tümü, Dünya'nın Umbra gölgesinden geçer. Bu olay, Ay'ın görünen renginin, değişime uğramasıyla hemen göze çarpar.
Eğer her 29,5 günde bir dolunay gerçekleşiyor ve Ay tutulması, sadece dolunay evresinde oluşuyor ise, neden her dolunay evresinde, bir Ay tutulması gerçekleşmiyor. Bunun nedeni, Dünya etrafında dolanan Ay'ın, yörüngesinin, Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesine (ekliptik) göre, yaklaşık 5 derece eğimli olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun anlamı, Ay, çoğu zamanını, Dünya'nın yörüngesinin ya altında ya da üstünde geçiriyor olmasıdır.
Güneş etrafında dolanan Dünya'nın, yörünge düzlemi çok önemlidir. Çünkü Dünya'nın gölgesi, bu düzlem üzerinde bulunur. Çoğu zaman dolunay evresindeki Ay, Dünya'nın gölgesinin ya üstünden, ya da altından geçerek, gölgeyi tamamen kaçırır. Dolayısıyla tutulma, gerçekleşmez. Fakat yılda, iki ile dört kez Ay, Dünya'nın Penumbra(yarıgölge) veya Umbra gölgesinin(tamgölge), belirli kısmından geçer ve yukarıda anlatılan üç tür Ay tutulmasından biri gerçekleşir.
ALINTI