Serebral Palsi (beyin felci), bebeklikte ya da çocukluk çağının başlarında ortaya çıkan ve vücut hareketlerini ve kas uyumunu kalıcı biçimde etkileyen, gelgelelim vakit içinde kötüleşme sergilemeyen bir seri nörolojik bozukluktan rastgele birini tanımlamak için kullanılan bir tabirdir.
Serebral palsi kas hareketlerini etkilemekle birlikte, kaslardaki ya da sonlardaki bir sorundan kaynaklanmaz. Dimağın, kas hareketlerini denetim eden nahiyelerinde kelam konusu olan anormalliklerden kaynaklanır. Serebral palsi görülen evlatların çoğunluğu bu bozuklukla doğar, lakin bozukluk aylar ya da yıllarca tespit edilemeyebilir.
Nedenleri:
1.Tevellüt öncesi: Bazen bebeğin dimağındaki hasar, bebek şimdi ana karnındayken meydana gelir. Hasar bir infeksiyondan ya da validenin zarar gördüğü bir kazadan kaynaklanmış olabilir. Validede kelam konusu olan yüksek kan basıncı ya da diyabet üzere tıbbi sorunlar de bebekte dertlere sebep olabilir.
2.Veladet sırasında: Bebeğin ehliyetli oksijen alamaması ya da tevellüdün güçlükle gerçekleşmesi sonucu bebeğin dimağında hasar meydana gelmesi üzere meseleler yaşanabilir.
3.Veladet sonrası: Bebek çok erken doğduğu (prematüre doğum) ve vücudu ana karnının dışında yaşamaya hazır olmadığı takdirde görülebilir. Dimağ doğumdan sonra da gelişmeye devam ettiğinden, yanlışsız devirde doğan bebeklerin dimağında bile dimağ hasarına yol açan infeksiyonlar ya da kanamalar görülebilir.
Tipleri:
1.Spastik Tip:
Spastisite, en umumi mealde, kas sertliği ya da pasif harekete direnç olarak tanımlanabilir. Kasların sıradan yapısındaki değişiklik ve sertlik hareketlerin de etkilenmesine ve sıkıntı yapılmasına neden olur. Haddinden fazla spastisite devranla iskelet yapı üzerinde bozukluklara ve postürün (duruşun) bozulmasına yol açar. Bunun yanı sıra oturma, ellerin kullanılması, yürüme üzere fonksiyonel aktiviteleri de olumsuz tesirler. Spastik tip Serebral palsi’nin en yaygın tipidir. Spastik evlat, Serebral palsi teşhisi altında etkilenen vücut kısmına nazaran tanımlanır.
a.Hemiparezi: Bu tipte vücudun bir tarafındaki kol, gövde ve bacak etkilenir.
b.Diparezi: Bu tipte her iki bacak spastisitesi kollardan daha ziyadedir. Bacaklar birbirine sıkışıktır. Parmak ucuna basma sık görülür.
c.Tetraparezi: Bu tipte ise tüm vücut etkilenmiştir. Baş denetiminin zayıflığı, ellerin yumruk halinde bacakların çapraz biçimde durması yaygın bir imajdır.
2. Atetoid Tip:
Denetimsiz hareket olarak tanımlanabilir. Evladın bacak, kol, el yahut yüzünde istemsiz hareketler oluşur. Bu tipte kaslarda ani değişiklikler oluşur. Kaslar çok gevşek durumdan çok sert bir duruma geçebilirler. Bu da hareketlerin koordineli yapılmasını mahzurlar.
3.Ataksik Tip:
Dengeyi himayede bozukluk vardır. Baş denetiminin zayıf olması, gövde istikrarının sağlanamaması nedeniyle gelişim yavaştır ve yürüme çok geç sağlanır.
4.Karma Tip:
Kas tonusu kimi kaslarda çok düşük, kimilerinde ise haddinden fazla yüksek olduğunda serebral palsinin tipi, karma olarak isimlendirilir.
Kas tonuslarının farklı tipte olmasının yanı sıra, SP’li evlatların vücutlarının SP’den etkilenen kısımları de karma bir yapı gösterir. Bu, dimağlarının hangi kısmının hasar gördüğüne ve hasarın ne kadar büyük olduğuna da bağlıdır.
Birlikte Görülebilen / Eşlik Eden Sorunlar:
Motor fonksiyonlarda bozukluğun yanında, duyu bozuklukları,(sensorial disfonksiyon), beğenilen kayma, titreme(nistagmus) üzere bozukluklar zeka geriliği ( mental retardasyon ), davranış bozuklukları, öğrenme güçlükleri, dil-konuşma bozuklukları ve ağız diş sorunları de görülebilir.
Tedavi:
Serebral palsinin külliyen uygunlaştırılması mümkün değildir, ancak tedavi umumiyetle evladın becerilerini geliştirir. Zayıflıkları hakikat halde tedavi edildiği takdirde, pek çok evlat olağana yakın bir yetişkin hayatı sürebilir.
Umumî olarak, tedavi ne kadar erken başlarsa evlatların gelişimsel zayıflıklarının üstesinden gelme talihleri ya da onları zorlayan vazifelerin altından kalkmak için yeni yollar öğrenme talihleri o kadar yüksek olur. Tedavi muhakkak konusunda kompetan bir ekiple devam ettirilmelidir. Ekipte evlat tabibi, evlat nöroloğu, fizyoterapist, hususî eğitim hocası, konuşma terapisti, psikolog olmalıdır.
Serebral palsi tedavisi, tıbbi yaklaşım ve rehabilitasyon yaklaşımı olarak iki istikametli ele alınmalıdır;
Tıbbi yaklaşım :
Teşhisle başlar. Serebral palsi teşhisi pediatrik nörolog başta olmak üzere, ilgili tabipler tarafından konulur. Teşhiste yardımcı olmak üzere EEG ( elektro ensefalografi )EMG ( elektromyografi ), SEP ( somatosensoryel evoked potansiyel ), VEP (visuel evoked potansiyel ), MR üzere ileri tetkiklerden yararlanılabilir.
Serebral palsi’li hastada direk Serebral palsi’ ye yönelik aktif bir ilaç yoktur. Lakin illette seyreden konvülsiyon ( havaleler ) ve epilepsi için yaygın biçimde ilaç kullanılmaktadır. Bunun yanında kaslardaki çok sertliliği önlemek için de kimi ilaçlar kullanılmaktadır.
Rehabilitasyon yaklaşımları:
Serebral palsi’ li evlatta birçok sorun bir araya gelerek aile ve evlat için hayatı güçleştirir. Bu nedenle meselelerin yeterli bir formda tanımlanması çok kıymetlidir. Fakat ilmî ve bilinçli yaklaşım Serebral palsi’ li evladın daha bağımsız bir yaşama kavuşmasını sağlayabilir. Serebral palsi’li evladın klinik tablosu, Serebral palsi’ nin nedenine, lezyonun şiddetine, biçimine ve gayrı komplikasyonların olup olmadığına bağlı olarak evlattan evlada farklılık gösterir. Bu nedenle her evladın tedavi ve rehabilitasyon programı farklılık içerir. Serebral palsi’ li çocuklarda görülen sorunların en aza indirilmesi ve onların topluluğa kazandırılması çok taraflı bir rehabilitasyon programı ile sağlanabilir. Ailenin eğitiminden, evladın fizikî muhitinin düzenlenmesine kadar bir seri sorun hesaba katılmak ve rehabilitasyonun yeri içine dahil edilmek zorundadır.
SP de rehabilitasyon programı :
* Egzersiz tedavisi
* Ortez ( cihaz ) tatbikleri
* Konut programı ve aile eğitimi
* El- göz uyumu sağlaması
* Tutarlı yardımcı araç gerecin belirlenmesi
* Yemek yeme, giyinme, oyun aktiviteleri üzere aktivitelerin eğitimi bileşenlerinden oluşur. Tüm bu tatbikler, mahsusen egzersiz tatbikleri deneyimli fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır.
Bilinmesi gereken en kıymetli şey Serebral palsi tedavi ve rehabilitasyonunun çok uzun bir süreç olduğudur. Bebeğin büyümesi ile birlikte rehabilitasyon pratikleri da devam eder.
Rehabilitasyon evlat bağımsız (ya da en az bağımlılıkla ) yaşama yeteneğini kazanana kadar devam etmelidir. Serebral palsi ‘ li evlatlar da gayri evlatlar üzere gelişebilir. Serebral palsi fizikî bir özürdür. Az orantıda zeka ehliyetsizleri, görme, konuşma, işitme ve algı bozuklukları fizikî özüre eşlik etse de ilerleyici değildir. Bilinçli bir yaklaşım ve tesirli rehabilitasyon ile zayıflıkları en aza indirgemek mümkündür.
Gonca CANDAN
Mütehassıs Fizyoterapist
Serebral palsi kas hareketlerini etkilemekle birlikte, kaslardaki ya da sonlardaki bir sorundan kaynaklanmaz. Dimağın, kas hareketlerini denetim eden nahiyelerinde kelam konusu olan anormalliklerden kaynaklanır. Serebral palsi görülen evlatların çoğunluğu bu bozuklukla doğar, lakin bozukluk aylar ya da yıllarca tespit edilemeyebilir.
Nedenleri:
1.Tevellüt öncesi: Bazen bebeğin dimağındaki hasar, bebek şimdi ana karnındayken meydana gelir. Hasar bir infeksiyondan ya da validenin zarar gördüğü bir kazadan kaynaklanmış olabilir. Validede kelam konusu olan yüksek kan basıncı ya da diyabet üzere tıbbi sorunlar de bebekte dertlere sebep olabilir.
2.Veladet sırasında: Bebeğin ehliyetli oksijen alamaması ya da tevellüdün güçlükle gerçekleşmesi sonucu bebeğin dimağında hasar meydana gelmesi üzere meseleler yaşanabilir.
3.Veladet sonrası: Bebek çok erken doğduğu (prematüre doğum) ve vücudu ana karnının dışında yaşamaya hazır olmadığı takdirde görülebilir. Dimağ doğumdan sonra da gelişmeye devam ettiğinden, yanlışsız devirde doğan bebeklerin dimağında bile dimağ hasarına yol açan infeksiyonlar ya da kanamalar görülebilir.
Tipleri:
1.Spastik Tip:
Spastisite, en umumi mealde, kas sertliği ya da pasif harekete direnç olarak tanımlanabilir. Kasların sıradan yapısındaki değişiklik ve sertlik hareketlerin de etkilenmesine ve sıkıntı yapılmasına neden olur. Haddinden fazla spastisite devranla iskelet yapı üzerinde bozukluklara ve postürün (duruşun) bozulmasına yol açar. Bunun yanı sıra oturma, ellerin kullanılması, yürüme üzere fonksiyonel aktiviteleri de olumsuz tesirler. Spastik tip Serebral palsi’nin en yaygın tipidir. Spastik evlat, Serebral palsi teşhisi altında etkilenen vücut kısmına nazaran tanımlanır.
a.Hemiparezi: Bu tipte vücudun bir tarafındaki kol, gövde ve bacak etkilenir.
b.Diparezi: Bu tipte her iki bacak spastisitesi kollardan daha ziyadedir. Bacaklar birbirine sıkışıktır. Parmak ucuna basma sık görülür.
c.Tetraparezi: Bu tipte ise tüm vücut etkilenmiştir. Baş denetiminin zayıflığı, ellerin yumruk halinde bacakların çapraz biçimde durması yaygın bir imajdır.
2. Atetoid Tip:
Denetimsiz hareket olarak tanımlanabilir. Evladın bacak, kol, el yahut yüzünde istemsiz hareketler oluşur. Bu tipte kaslarda ani değişiklikler oluşur. Kaslar çok gevşek durumdan çok sert bir duruma geçebilirler. Bu da hareketlerin koordineli yapılmasını mahzurlar.
3.Ataksik Tip:
Dengeyi himayede bozukluk vardır. Baş denetiminin zayıf olması, gövde istikrarının sağlanamaması nedeniyle gelişim yavaştır ve yürüme çok geç sağlanır.
4.Karma Tip:
Kas tonusu kimi kaslarda çok düşük, kimilerinde ise haddinden fazla yüksek olduğunda serebral palsinin tipi, karma olarak isimlendirilir.
Kas tonuslarının farklı tipte olmasının yanı sıra, SP’li evlatların vücutlarının SP’den etkilenen kısımları de karma bir yapı gösterir. Bu, dimağlarının hangi kısmının hasar gördüğüne ve hasarın ne kadar büyük olduğuna da bağlıdır.
Birlikte Görülebilen / Eşlik Eden Sorunlar:
Motor fonksiyonlarda bozukluğun yanında, duyu bozuklukları,(sensorial disfonksiyon), beğenilen kayma, titreme(nistagmus) üzere bozukluklar zeka geriliği ( mental retardasyon ), davranış bozuklukları, öğrenme güçlükleri, dil-konuşma bozuklukları ve ağız diş sorunları de görülebilir.
Tedavi:
Serebral palsinin külliyen uygunlaştırılması mümkün değildir, ancak tedavi umumiyetle evladın becerilerini geliştirir. Zayıflıkları hakikat halde tedavi edildiği takdirde, pek çok evlat olağana yakın bir yetişkin hayatı sürebilir.
Umumî olarak, tedavi ne kadar erken başlarsa evlatların gelişimsel zayıflıklarının üstesinden gelme talihleri ya da onları zorlayan vazifelerin altından kalkmak için yeni yollar öğrenme talihleri o kadar yüksek olur. Tedavi muhakkak konusunda kompetan bir ekiple devam ettirilmelidir. Ekipte evlat tabibi, evlat nöroloğu, fizyoterapist, hususî eğitim hocası, konuşma terapisti, psikolog olmalıdır.
Serebral palsi tedavisi, tıbbi yaklaşım ve rehabilitasyon yaklaşımı olarak iki istikametli ele alınmalıdır;
Tıbbi yaklaşım :
Teşhisle başlar. Serebral palsi teşhisi pediatrik nörolog başta olmak üzere, ilgili tabipler tarafından konulur. Teşhiste yardımcı olmak üzere EEG ( elektro ensefalografi )EMG ( elektromyografi ), SEP ( somatosensoryel evoked potansiyel ), VEP (visuel evoked potansiyel ), MR üzere ileri tetkiklerden yararlanılabilir.
Serebral palsi’li hastada direk Serebral palsi’ ye yönelik aktif bir ilaç yoktur. Lakin illette seyreden konvülsiyon ( havaleler ) ve epilepsi için yaygın biçimde ilaç kullanılmaktadır. Bunun yanında kaslardaki çok sertliliği önlemek için de kimi ilaçlar kullanılmaktadır.
Rehabilitasyon yaklaşımları:
Serebral palsi’ li evlatta birçok sorun bir araya gelerek aile ve evlat için hayatı güçleştirir. Bu nedenle meselelerin yeterli bir formda tanımlanması çok kıymetlidir. Fakat ilmî ve bilinçli yaklaşım Serebral palsi’ li evladın daha bağımsız bir yaşama kavuşmasını sağlayabilir. Serebral palsi’li evladın klinik tablosu, Serebral palsi’ nin nedenine, lezyonun şiddetine, biçimine ve gayrı komplikasyonların olup olmadığına bağlı olarak evlattan evlada farklılık gösterir. Bu nedenle her evladın tedavi ve rehabilitasyon programı farklılık içerir. Serebral palsi’ li çocuklarda görülen sorunların en aza indirilmesi ve onların topluluğa kazandırılması çok taraflı bir rehabilitasyon programı ile sağlanabilir. Ailenin eğitiminden, evladın fizikî muhitinin düzenlenmesine kadar bir seri sorun hesaba katılmak ve rehabilitasyonun yeri içine dahil edilmek zorundadır.
SP de rehabilitasyon programı :
* Egzersiz tedavisi
* Ortez ( cihaz ) tatbikleri
* Konut programı ve aile eğitimi
* El- göz uyumu sağlaması
* Tutarlı yardımcı araç gerecin belirlenmesi
* Yemek yeme, giyinme, oyun aktiviteleri üzere aktivitelerin eğitimi bileşenlerinden oluşur. Tüm bu tatbikler, mahsusen egzersiz tatbikleri deneyimli fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır.
Bilinmesi gereken en kıymetli şey Serebral palsi tedavi ve rehabilitasyonunun çok uzun bir süreç olduğudur. Bebeğin büyümesi ile birlikte rehabilitasyon pratikleri da devam eder.
Rehabilitasyon evlat bağımsız (ya da en az bağımlılıkla ) yaşama yeteneğini kazanana kadar devam etmelidir. Serebral palsi ‘ li evlatlar da gayri evlatlar üzere gelişebilir. Serebral palsi fizikî bir özürdür. Az orantıda zeka ehliyetsizleri, görme, konuşma, işitme ve algı bozuklukları fizikî özüre eşlik etse de ilerleyici değildir. Bilinçli bir yaklaşım ve tesirli rehabilitasyon ile zayıflıkları en aza indirgemek mümkündür.
Gonca CANDAN
Mütehassıs Fizyoterapist