Çekingen kişilik bozukluğu; sosyal inhibisyon, yetersizlik ve negatif eleştiri ile reddedilmeye karşı hassasiyet gibi durumlarla karakterize bir kişilik bozukluğudur. Bu kişilik bozukluğunun belirtileri, asosyallik ve utangaçlıktan çok daha fazlasını içermektedir. Çekingen kişilik bozukluğu günlük hayatta diğer insanlarla etkileşime girme ve ilişkileri sürdürme gibi konularda önemli sorunlara neden olmaktadır. Toplam popülasyonun yaklaşık yüzde 1’inin çekingen kişilik bozukluğuna sahip olduğu düşünülmektedir.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Belirtileri
Kişilik bozukluklarının tanısını koymak, depresyon ya da anksiyete gibi rahatsızlıkların tanısını koymaktan daha zordur. Her insanın düşünme şekli ve dünya ile etkileşiminin oluşturduğu kendine özgü bir kişiliği bulunmaktadır.
Kendinizde ya da bir yakınınızda kişilik bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız bu durumun bir akıl sağlığı uzmanı tarafından değerlendirilmesi önemlidir. Bunun için ise bir psikoloğa ya da psikiyatriste danışmanız önemlidir.
Çekincen kişilik bozukluğunda aşağıdaki davranışların dahil olduğu belirtiler görülebilmektedir:
İş ve okul aktiviteleri ile sosyal aktivitelerden eleştirilme ya da reddedilme korkusundan dolayı kaçınmak
Bu kişilik bozukluğu size sosyal ortamlarda durum öyle olmasa dahi hoş karşılanmadığınızı hissettirebilir. Bunun nedeni çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerin eleştirilmeye karşı düşük tahammülleri olmasından ve kendilerini başkalarından düşük seviyede görmelerinden kaynaklanmaktadır.
Düşük özgüven
Kendini toplumdan izole etmek
Çekingen kişilik bozukluğu olan bir birey, sosyal ortamlarda yanlış bir şey söyleyecekleri, kızaracakları, kekeleyecekleri ya da utanç verici bir duruma düşecekleri için konuşmaktan çekinebilirler. Ayrıca bu bireyler, etrafındaki kişilerin onay ya da reddetme işaretlerini anlamak için zamanlarının büyük bir kısmını bu konuda endişeli bir biçimde bu işaretleri anlamaya çalışmakla geçirebilirler.
Çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan bireyler sosyal ortamlarda rahat olmadıklarının farkındadırlar ve bu nedenle sosyal açıdan kendilerini yeteneksiz hissederler. Bu kişiler kendilerinin farkında olsalar da bu kişilere dair diğer insanların utangaçlık ya da gerginlikleri ile ilgili yapmış oldukları yorumlar, eleştirildiklerini ya da reddedildiklerini hissettirebilir. Bu durum özellikle kişinin sosyal durumlardan kaçınması hakkında yapılan iyi niyetli yorumlarla bile söz konusudur.
Doktorunuz sizin hakkınızda gerekli bilgileri elde ettiğinde Amerikan Psikiyatri Birliği’nin tanı kriterlerine göre kişilik bozukluğu sınıflandırmasını yapacaktır. Yukarıda yer alan belirtiler, kişiden kişiye değişebildiği için bu belirtilere bakarak kendinize tanı koymamanız gerekmektedir. Özellikle aynı kümede bulunan kişilik bozuklukları açısından bakılacak olursa bu bozuklukların birbirleriyle ortak belirtileri de bulunabilmektedir.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Sosyal Etkisi
Çekingen kişilik bozukluğu reddedilme korkusundan dolayı diğer insanlarla iletişimi zorlaştırmaktadır. Çekingen kişilik bozukluğuna sahipseniz, diğer kişilerin sizden hoşlanacağından emin olmadan arkadaşlık kurmak konusunda tereddüt edebilirsiniz. Bir ilişki içerisinde bulunduğunuz zaman ise hisleriniz hakkında konuşmaktan ve kişisel bilgilerinizi paylaşmaktan çekinebilirsiniz. Bu durum da yakın ilişkilerin ve arkadaşlıkların kurulmasını zorlaştırabilir.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin hazırladığı DSM-5’te belirlendiğine göre çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan bireyler aşağıdaki kriterlerden en az dördünü sağlamalıdır:
Eleştirilme, onaylanmama ve reddedilme korkusu nedeniyle diğer insanlarla iletişim kurulması gereken iş aktivitelerinden kaçınma
Sevildiğinden emin olmadan başka insanlarla iletişime geçme konusunda gönülsüz olma
Utanma ya da dalga geçilme korkusu nedeniyle yakın ilişkilerde kendini kısıtlama
Sosyal ortamlarda eleştirilme ya da reddedilme korkusu nedeniyle endişeli olma
Yetersizlik hissinden dolayı yeni insanlarla ilişkilerden kendini kısıtlama
Sosyal açıdan kendini yetersiz görmek, çekici olmadığını düşünme ya da kendini diğerlerinden aşağıda görme
Kişisel risk almaya gönülsüz olmak ya da utanç verici bir duruma düşme korkusu nedeniyle yeni aktivitelerden kaçınma
Çekingen kişilik bozukluğu genelde çocuklarda ve ergenlerde görülmektedir. Ancak bozukluğun belirtilerinden olan utangaçlık, yabancılardan korkma, asosyallik ya da eleştiriye karşı duyarlılık gibi şeyler çocuk ve ergen gelişiminde normal karşılanan durumlardan kaynaklanabileceği için çocukluk döneminde tanı koyulması tercih edilmez. Çocukluk ya da ergenlik sonrası danışılacak bir akıl sağlığı uzmanı, belirtileri değerlendirerek doğru teşhisi koyacak ve gerekli tedavi yöntemlerini önerecektir.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Tedavisi
Psikoterapi, çekingen kişilik bozukluğunda en etkili olan tedavi yöntemlerinin başında gelmektedir. Terapistiniz, psikodinamik psikoterapi ya da bilişsel davranışçı terapi kullanmayı tercih edebilir. Terapinin amacı, kendiniz ve diğerlerinin sizi nasıl gördüğü hakkında farkında olmadığınız inançlarınızı tanımanızı sağlamaktır. Ayrıca bu terapiler ile sosyal hayatta ve iş hayatında daha işlevsel olmanızı sağlamaktır.
Psikodinamik psikoterapi
Psikodinamik psikoterapi, konuşma terapisinin bir çeşididir. Bu terapide farkında olmadığınız düşüncelerin farkına varmanız amaçlanır. Aynı zamanda geçmişteki duygusal acılarınızın ve çatışmalarınızı gözden geçirmeniz ve çözmenize olanak sağlar. Bunları gerçekleştirdikten sonra kendiniz ve başkalarının sizi nasıl gördüğü hakkında daha sağlıklı düşüncelere sahip olabilirsiniz. Psikodinamik terapinin etkileri kalıcı olmakla birlikte yararları tedavi sonrası süreçte de devam etmektedir.
Bilişsel davranışçı terapi
Bilişsel davranışçı terapi, konuşma terapisinin bir diğer çeşididir. Bu yöntemde terapistiniz, sağlıksız inançlarınız ve düşünme sürecinizi tanımanız ve değiştirmenize yardımcı olur. Terapistiniz düşüncelerinizi ve inançlarınızı gözden geçirmeniz ve bunlarda doğruluk payı bulunup bulunmadığını görmeye çalışmanız için sizi cesaretlendirecektir. Ayrıca alternatif, sağlıklı düşünceler geliştirmeniz hedeflenir.
İlaç tedavisi
Kişilik bozukluklarında kullanılan belli ilaçlar bulunmamaktadır. Ancak tekrar eden depresyon ve anksiyete gibi durumların bulunması durumunda doktorunuz antidepresan reçete edebilir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu ve Diğer Rahatsızlıklar
Çekingen kişilik bozukluğu ile birlikte diğer akıl sağlığı rahatsızlıkları da görülebilmektedir. Bu tarz durumlarda yapılacak olan tedavide her bir rahatsızlığın neden olduğu belirtiler hedeflenmelidir. Çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan kişilerde en sık görülen durumlar şunlar olmaktadır:
Sosyal fobi: Sosyal fobi, kişinin aşırı derecede anksiyete yaşamasına ve sosyal ortamlarda içine kapanmasına neden olan bir durumdur.
Bağımlı kişilik bozukluğu: Bağımlı kişilik bozukluğu yaşayan birey kendileri hakkında kararlar alırken başkalarının önerisine ya da onların kendileri için karar vermesine ihtiyaç duyarlar.
Borderline kişilik bozukluğu: Borderline kişilik bozukluğu olan bireyler sosyal ilişkiler, davranış, ruh hali ve öz imge gibi alanlarda zorluklar yaşayabilirler.
Çekingen kişilik bozukluğunun belirtilerine başka rahatsızlıklarda, özellikle sosyal fobide rastlanabilmektedir. Bu yüzden bu bozukluklar birbirleriyle karıştırılabilmektedir. Bu nedenle başvuracağınız akıl sağlığı uzmanının kesin tanıyı koyması ve gerekli tedaviyi seçmesi için zaman gerekebilir.
Uzun Dönemde Çekingen Kişilik Bozukluğu
Çekingen kişilik bozukluğu için tedavi görmeyen kişiler kendilerini izole edebilirler. Sonuç olarak da aşağıdaki psikiyatrik bozukluklar gelişebilir:
Depresyon
Agorafobi
Madde bağımlılığı sorunları
Çekingen kişilik bozukluğunda göreceğiniz tedavi kişiliğinizi değiştirmeyecektir. Utangaçlığınızın devam etmesi ya da sosyal etkileşim gerektiren konularda ya da iş ortamında zorluklar yaşamanız olasıdır. Ancak tedavi sayesinde belirtilerde iyileşme sağlanabilir ve tedavi, başkaları ile iletişim kurmanız konusunda yardımcı olabilir.
Çekingen kişilik bozukluğu yönünden kimler risk altındadır?
Çekingen kişilik bozukluğunun kimde gelişip gelişmeyeceğini bilmenin bir yolu bulunmamaktadır. Bu bozukluğa sahip olan kişilerin genellikle çocukken de utangaç bir yapıları vardır. Ancak bu, utangaç olan her çocukta bu kişilik bozukluğunun görüleceği anlamında gelmemektedir. Aynı şekilde utangaç olan her yetişkinin çekingen kişilik bozukluğu olduğu söylenemez.
Çekingen kişilik bozukluğuna sahipseniz utangaçlığınız büyük ihtimalle yaş ilerledikçe artma eğilimde olmuştur. Hatta bir noktada diğer insanlardan ve bazı durumlardan kaçınmaya başlamış olabilirsiniz.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Belirtileri
Kişilik bozukluklarının tanısını koymak, depresyon ya da anksiyete gibi rahatsızlıkların tanısını koymaktan daha zordur. Her insanın düşünme şekli ve dünya ile etkileşiminin oluşturduğu kendine özgü bir kişiliği bulunmaktadır.
Kendinizde ya da bir yakınınızda kişilik bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız bu durumun bir akıl sağlığı uzmanı tarafından değerlendirilmesi önemlidir. Bunun için ise bir psikoloğa ya da psikiyatriste danışmanız önemlidir.
Çekincen kişilik bozukluğunda aşağıdaki davranışların dahil olduğu belirtiler görülebilmektedir:
İş ve okul aktiviteleri ile sosyal aktivitelerden eleştirilme ya da reddedilme korkusundan dolayı kaçınmak
Bu kişilik bozukluğu size sosyal ortamlarda durum öyle olmasa dahi hoş karşılanmadığınızı hissettirebilir. Bunun nedeni çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerin eleştirilmeye karşı düşük tahammülleri olmasından ve kendilerini başkalarından düşük seviyede görmelerinden kaynaklanmaktadır.
Düşük özgüven
Kendini toplumdan izole etmek
Çekingen kişilik bozukluğu olan bir birey, sosyal ortamlarda yanlış bir şey söyleyecekleri, kızaracakları, kekeleyecekleri ya da utanç verici bir duruma düşecekleri için konuşmaktan çekinebilirler. Ayrıca bu bireyler, etrafındaki kişilerin onay ya da reddetme işaretlerini anlamak için zamanlarının büyük bir kısmını bu konuda endişeli bir biçimde bu işaretleri anlamaya çalışmakla geçirebilirler.
Çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan bireyler sosyal ortamlarda rahat olmadıklarının farkındadırlar ve bu nedenle sosyal açıdan kendilerini yeteneksiz hissederler. Bu kişiler kendilerinin farkında olsalar da bu kişilere dair diğer insanların utangaçlık ya da gerginlikleri ile ilgili yapmış oldukları yorumlar, eleştirildiklerini ya da reddedildiklerini hissettirebilir. Bu durum özellikle kişinin sosyal durumlardan kaçınması hakkında yapılan iyi niyetli yorumlarla bile söz konusudur.
Doktorunuz sizin hakkınızda gerekli bilgileri elde ettiğinde Amerikan Psikiyatri Birliği’nin tanı kriterlerine göre kişilik bozukluğu sınıflandırmasını yapacaktır. Yukarıda yer alan belirtiler, kişiden kişiye değişebildiği için bu belirtilere bakarak kendinize tanı koymamanız gerekmektedir. Özellikle aynı kümede bulunan kişilik bozuklukları açısından bakılacak olursa bu bozuklukların birbirleriyle ortak belirtileri de bulunabilmektedir.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Sosyal Etkisi
Çekingen kişilik bozukluğu reddedilme korkusundan dolayı diğer insanlarla iletişimi zorlaştırmaktadır. Çekingen kişilik bozukluğuna sahipseniz, diğer kişilerin sizden hoşlanacağından emin olmadan arkadaşlık kurmak konusunda tereddüt edebilirsiniz. Bir ilişki içerisinde bulunduğunuz zaman ise hisleriniz hakkında konuşmaktan ve kişisel bilgilerinizi paylaşmaktan çekinebilirsiniz. Bu durum da yakın ilişkilerin ve arkadaşlıkların kurulmasını zorlaştırabilir.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin hazırladığı DSM-5’te belirlendiğine göre çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan bireyler aşağıdaki kriterlerden en az dördünü sağlamalıdır:
Eleştirilme, onaylanmama ve reddedilme korkusu nedeniyle diğer insanlarla iletişim kurulması gereken iş aktivitelerinden kaçınma
Sevildiğinden emin olmadan başka insanlarla iletişime geçme konusunda gönülsüz olma
Utanma ya da dalga geçilme korkusu nedeniyle yakın ilişkilerde kendini kısıtlama
Sosyal ortamlarda eleştirilme ya da reddedilme korkusu nedeniyle endişeli olma
Yetersizlik hissinden dolayı yeni insanlarla ilişkilerden kendini kısıtlama
Sosyal açıdan kendini yetersiz görmek, çekici olmadığını düşünme ya da kendini diğerlerinden aşağıda görme
Kişisel risk almaya gönülsüz olmak ya da utanç verici bir duruma düşme korkusu nedeniyle yeni aktivitelerden kaçınma
Çekingen kişilik bozukluğu genelde çocuklarda ve ergenlerde görülmektedir. Ancak bozukluğun belirtilerinden olan utangaçlık, yabancılardan korkma, asosyallik ya da eleştiriye karşı duyarlılık gibi şeyler çocuk ve ergen gelişiminde normal karşılanan durumlardan kaynaklanabileceği için çocukluk döneminde tanı koyulması tercih edilmez. Çocukluk ya da ergenlik sonrası danışılacak bir akıl sağlığı uzmanı, belirtileri değerlendirerek doğru teşhisi koyacak ve gerekli tedavi yöntemlerini önerecektir.
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Tedavisi
Psikoterapi, çekingen kişilik bozukluğunda en etkili olan tedavi yöntemlerinin başında gelmektedir. Terapistiniz, psikodinamik psikoterapi ya da bilişsel davranışçı terapi kullanmayı tercih edebilir. Terapinin amacı, kendiniz ve diğerlerinin sizi nasıl gördüğü hakkında farkında olmadığınız inançlarınızı tanımanızı sağlamaktır. Ayrıca bu terapiler ile sosyal hayatta ve iş hayatında daha işlevsel olmanızı sağlamaktır.
Psikodinamik psikoterapi
Psikodinamik psikoterapi, konuşma terapisinin bir çeşididir. Bu terapide farkında olmadığınız düşüncelerin farkına varmanız amaçlanır. Aynı zamanda geçmişteki duygusal acılarınızın ve çatışmalarınızı gözden geçirmeniz ve çözmenize olanak sağlar. Bunları gerçekleştirdikten sonra kendiniz ve başkalarının sizi nasıl gördüğü hakkında daha sağlıklı düşüncelere sahip olabilirsiniz. Psikodinamik terapinin etkileri kalıcı olmakla birlikte yararları tedavi sonrası süreçte de devam etmektedir.
Bilişsel davranışçı terapi
Bilişsel davranışçı terapi, konuşma terapisinin bir diğer çeşididir. Bu yöntemde terapistiniz, sağlıksız inançlarınız ve düşünme sürecinizi tanımanız ve değiştirmenize yardımcı olur. Terapistiniz düşüncelerinizi ve inançlarınızı gözden geçirmeniz ve bunlarda doğruluk payı bulunup bulunmadığını görmeye çalışmanız için sizi cesaretlendirecektir. Ayrıca alternatif, sağlıklı düşünceler geliştirmeniz hedeflenir.
İlaç tedavisi
Kişilik bozukluklarında kullanılan belli ilaçlar bulunmamaktadır. Ancak tekrar eden depresyon ve anksiyete gibi durumların bulunması durumunda doktorunuz antidepresan reçete edebilir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu ve Diğer Rahatsızlıklar
Çekingen kişilik bozukluğu ile birlikte diğer akıl sağlığı rahatsızlıkları da görülebilmektedir. Bu tarz durumlarda yapılacak olan tedavide her bir rahatsızlığın neden olduğu belirtiler hedeflenmelidir. Çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan kişilerde en sık görülen durumlar şunlar olmaktadır:
Sosyal fobi: Sosyal fobi, kişinin aşırı derecede anksiyete yaşamasına ve sosyal ortamlarda içine kapanmasına neden olan bir durumdur.
Bağımlı kişilik bozukluğu: Bağımlı kişilik bozukluğu yaşayan birey kendileri hakkında kararlar alırken başkalarının önerisine ya da onların kendileri için karar vermesine ihtiyaç duyarlar.
Borderline kişilik bozukluğu: Borderline kişilik bozukluğu olan bireyler sosyal ilişkiler, davranış, ruh hali ve öz imge gibi alanlarda zorluklar yaşayabilirler.
Çekingen kişilik bozukluğunun belirtilerine başka rahatsızlıklarda, özellikle sosyal fobide rastlanabilmektedir. Bu yüzden bu bozukluklar birbirleriyle karıştırılabilmektedir. Bu nedenle başvuracağınız akıl sağlığı uzmanının kesin tanıyı koyması ve gerekli tedaviyi seçmesi için zaman gerekebilir.
Uzun Dönemde Çekingen Kişilik Bozukluğu
Çekingen kişilik bozukluğu için tedavi görmeyen kişiler kendilerini izole edebilirler. Sonuç olarak da aşağıdaki psikiyatrik bozukluklar gelişebilir:
Depresyon
Agorafobi
Madde bağımlılığı sorunları
Çekingen kişilik bozukluğunda göreceğiniz tedavi kişiliğinizi değiştirmeyecektir. Utangaçlığınızın devam etmesi ya da sosyal etkileşim gerektiren konularda ya da iş ortamında zorluklar yaşamanız olasıdır. Ancak tedavi sayesinde belirtilerde iyileşme sağlanabilir ve tedavi, başkaları ile iletişim kurmanız konusunda yardımcı olabilir.
Çekingen kişilik bozukluğu yönünden kimler risk altındadır?
Çekingen kişilik bozukluğunun kimde gelişip gelişmeyeceğini bilmenin bir yolu bulunmamaktadır. Bu bozukluğa sahip olan kişilerin genellikle çocukken de utangaç bir yapıları vardır. Ancak bu, utangaç olan her çocukta bu kişilik bozukluğunun görüleceği anlamında gelmemektedir. Aynı şekilde utangaç olan her yetişkinin çekingen kişilik bozukluğu olduğu söylenemez.
Çekingen kişilik bozukluğuna sahipseniz utangaçlığınız büyük ihtimalle yaş ilerledikçe artma eğilimde olmuştur. Hatta bir noktada diğer insanlardan ve bazı durumlardan kaçınmaya başlamış olabilirsiniz.